Lekcja 39 - Czas przeszły perfektum
KIEDY UŻYWAĆ CZASU PERFEKTUM?
Tego czasu używamy:
- mówiąc o czynnościach, które rozpoczęły się w przeszłości i nadal trwają, nie zakończyły się. Najważniejszy jest skutek tych czynności i podkreślenie, że dana czynność trwała od jakiegoś momentu w przeszłości, aż do chwili obecnej lub nadal trwa.
- Jeg har bodd her i fem år. (Mieszkam tu od pięciu lat) - zacząłem mieszkać w przeszłości i mieszkam do chwili obecnej.
- Har du noen gang vært i Spania? (Byłeś kiedykolwiek w Hiszpanii) - pytane dotyczy "całej" przeszłości aż do chwili obecnej.
- mówiąc o czynności, która miała miejsce w przeszłości, lecz bez określania czasu jej wykonania:
- Jag har vært i Bergen. (Byłem w Bergen) - w tym zdaniu nie jest ważny moment wykonania czynności, lecz sam fakt, że rozmówca był kiedyś w Bergen.
- Jeg har lest denne boken. (Czytałem tę książkę) - nie jest istotne kiedy, ważne jest to, że rozmówca zna treść książki.
- Han har malt taket. (Pomalował dach) - nie wiadomo kiedy, ale ważne jest to, że dach został pomalowany.
- Jeg har kjøpt et hus. (Kupiłem dom) - i mam dom, jestem jego właścicielem.
- Magda har brukket beinet. (Magda złamała nogę) - i ma ją cały czas złamaną.
- w zdaniach, w których określona jest długość lub częstotliwość jakiejś czynności:
- Hun har arbeidet i åtte timer. (Ona pracowała przez osiem godzin) - w tym zdaniu określona jest długość pracy.
- Han har vært i Norge tre ganger. (On był w Norwegii trzy razy) - w tym zdaniu określona jest częstotliwość wykonywania czynności.
PODSTAWOWE RÓŻNICE MIĘDZY CZASEM PRETERITUM A PERFEKTUM:
- Czas preteritum podkreśla sam fakt wykonania czynności wraz z ewentualnym określeniem momentu jej wykonania. Używając tego czasu mówi się o czynnościach zakończonych. Czas perfektum skupia się natomiast na skutku i mówi o czynnościach, które rozpoczęły się w przeszłości i albo się skończyły (czyli trwały przez jakiś czas) albo nadal trwają.
Tę różnicę łatwo zauważyć na podstawie poniższych zdań:
- Har du noen gang vært i Spania? (Czy byłeś kiedykolwiek w Hiszpanii) - pytanie w czasie perfektum dotyczące "całej" przeszłości, a nie określonego momentu.
- Var du i Spania for to år siden? (Czy byłeś w Hiszpanii dwa lata temu) - pytanie w czasie preteritum dotyczące określonego momentu w przeszłości.
Możliwe odpowiedzi:
- Jeg har ikke vært i Spania. (Nie byłem w Hiszpanii) - zdanie w czasie perfektum mówiące o tym, że rozmówca nie był w Hiszpanii w ciągu całego życia ("całej" przeszłości).
- Jag var i Spania for tre år siden. (Byłem w Hiszpanii trzy lata temu) - zdanie w czasie preteritum mówiące o tym, że rozmówca był w Hiszpanii trzy lata temu. Odwiedziny miały miejsce w określonym momencie w przeszłości i należą już do czynności zakończonych.
Inne przykłady zdań w obu czasach:
PRETERITUM | PERFEKTUM |
Vi spiste klokka tre. Zjedliśmy obiad o trzeciej. | Vi har spist. Zjedliśmy. (Nie jesteśmy już głodni). |
De gikk. Oni poszli. | De har gått. Oni poszli. (Ważne jest to, że ich już tu nie ma.) |
De bodde her før. Oni mieszkali tu wcześniej/kiedyś/w przeszłości. (Już nie mieszkają). | De har bood her i et år nå. Mieszkają tutaj od roku. (Obecnie też tu mieszkają.) |
- W czasie preteritum i perfektum używa się różnych określeń do informowania o momencie wykonania czynności:
Przykład zdania: Jeg var i Norge for 2 år siden. (Byłam w Norwegii dwa lata temu).
-Dla czasu perfektum charakterystyczne jest określenie "i" oznaczające "przez", czyli "i to uker" - przez dwa tygodnie.
Przykład zdania: Jeg har vært på ferie i to uker. (Byłam na wakacjach przez dwa tygodnie).
JAK ZBUDOWAĆ ZDANIE W CZASIE PRZESZŁYM PERFEKTUM?
Do utworzenia zdania w czasie perfektum potrzebny jest czasownik posiłkowy "ha" (mieć) użyty w formie osobowej czasu teraźniejszego "har". Czasownik ten umiejscowiony jest w zdaniu po podmiocie. Po czasowniku posiłkowym w czasie perfektum musi pojawić się czasownik główny zdania w odpowiedniej formie (formie czasu przeszłego perfektum nazywanej imiesłowem czasu przeszłego - partisipp perfektum).
Przykład:
- Jeg* har** vært*** i Norge i to år. (Byłam w Norwegii przez dwa lata).
*Jeg - podmiot,
**har - czasownik posiłkowy,
***vært - czasownik "być" (å være) w formie partisipp perfektum.
CZAS TERAŹNIEJSZY | CZAS PRZESZŁY PRETERITUM | CZAS PRZESZŁY PERFEKTUM |
Jeg bor i Oslo. | Jeg bodde i Oslo for to år siden. | Jag har bodd i Oslo i to år. |
Mieszkam w Oslo. | Mieszkałam w Oslo dwa lata temu (już nie mieszkam). | Mieszkam w Oslo od dwóch lat. |
JAK STWORZYĆ FORMĘ CZASU PRZESZŁEGO PERFEKTUM?
Większość czasowników norweskich można przyporządkować do grup. Czasownik przyporządkowany do danej grupy otrzymuje w czasie przeszłym perfektum określoną końcówkę. Czasowniki, które można przyporządkować do danej grupy to czasowniki regularne. Czasowników o odmianie nieregularnej należy nauczyć się na pamięć.
Grupy czasowników regularnych są takie same jak w czasie preteritum.
GRUPY CZASOWNIKÓW REGULARNYCH W JĘZYKU NORWESKIM
- GRUPA 1
- kończy się jedną spółgłoską "d" lub "t";
- kończy się dwoma spółgłoskami - takimi samymi lub różnymi.
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "et".
Tę grupę uważa się za najliczniejszą.
- GRUPA 2*
- kończy się jedną spółgłoską;
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami (ll, mm, nn, rr);**
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami wymawianymi jako jedna (ld, lg, nd, ng).
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "t".
* W niektórych czasownikach może dojść do wymiany samogłoski na inną w czasie przeszłym.
Przykład:
- pytać - å spørre, spør (pytam), spurte (zapytałem), spurt (pytałem).
W formie czasu przeszłego w wyrazie "spurt" doszło zarówno do redukcji podwójnej spółgłoski "rr" na "r", jak i do wymiany samogłoski "ø" na "u".
** W tym przypadku w czasie przeszłym dwie spółgłoski zostają zredukowane do jednej.
Przykład:
- nazywać, nazwać - å kalle, kaller (nazywam), kalte (nazwałem), kalt (nazywałem).
- GRUPA 3
- kończy się jedną spółgłoską: "d", "v", "g";
- kończy się dwoma samogłoskami, tzw. dyftongiem: "ai", "au", "ei", "ie", "ye", "øy".
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "d"
- GRUPA 4
- kończy się samogłoską i jest jednosylabowy.
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "dd".
PRZYKŁADOWE CZASOWNIKI PODZIELONE NA GRUPY
Bezokolicznik | Forma w czasie preteritum | Forma w czasie perfektum | |
Grupa 1 | å fiske - wędkować å vaske - myć, prać å hente - przynieść, przyprowadzić å flytte - przeprowadzić się |
fisket vasket hentet flyttet |
fisket vasket hentet flyttet |
Grupa 2 | å reise - podróżować, wyjeżdżać å spise - jeść å bake - piec å kjøpe - kupować å kalle - nazywać, nazwać |
reiste spiste bakte kjøpte kalte |
reist spist bakt kjøpt kalt |
Grupa 3 | å veie - ważyć å leve - żyć å pleie - mieć w zwyczaju, opiekować się |
veide levde pleide |
veid levd pleid |
Grupa 4 | å bo - mieszkać å tro - wierzyć |
bodde trodde |
bodd trodd |