Lekcja 39 - Czas przeszły perfektum

KIEDY UŻYWAĆ CZASU PERFEKTUM?

Tego czasu używamy:

mówiąc o czynnościach, które rozpoczęły się w przeszłości i nadal trwają, nie zakończyły się. Najważniejszy jest skutek tych czynności i podkreślenie, że dana czynność trwała od jakiegoś momentu w przeszłości, aż do chwili obecnej lub nadal trwa.

Przykłady:
- Jeg har bodd her i fem år. (Mieszkam tu od pięciu lat) - zacząłem mieszkać w przeszłości i mieszkam do chwili obecnej.
- Har du noen gang vært i Spania? (Byłeś kiedykolwiek w Hiszpanii) - pytane dotyczy "całej" przeszłości aż do chwili obecnej.

mówiąc o czynności, która miała miejsce w przeszłości, lecz bez określania czasu jej wykonania:

Przykłady:
- Jag har vært i Bergen. (Byłem w Bergen) - w tym zdaniu nie jest ważny moment wykonania czynności, lecz sam fakt, że rozmówca był kiedyś w Bergen.
- Jeg har lest denne boken. (Czytałem tę książkę) - nie jest istotne kiedy, ważne jest to, że rozmówca zna treść książki.
- Han har malt taket. (Pomalował dach) - nie wiadomo kiedy, ale ważne jest to, że dach został pomalowany.
- Jeg har kjøpt et hus. (Kupiłem dom) - i mam dom, jestem jego właścicielem.
- Magda har brukket beinet. (Magda złamała nogę) - i ma ją cały czas złamaną.

w zdaniach, w których określona jest długość lub częstotliwość jakiejś czynności:

Przykłady:
- Hun har arbeidet i åtte timer. (Ona pracowała przez osiem godzin) - w tym zdaniu określona jest długość pracy.
- Han har vært i Norge tre ganger. (On był w Norwegii trzy razy) - w tym zdaniu określona jest częstotliwość wykonywania czynności.

PODSTAWOWE RÓŻNICE MIĘDZY CZASEM PRETERITUM A PERFEKTUM:

Czas preteritum podkreśla sam fakt wykonania czynności wraz z ewentualnym określeniem momentu jej wykonania. Używając tego czasu mówi się o czynnościach zakończonych. Czas perfektum skupia się natomiast na skutku i mówi o czynnościach, które rozpoczęły się w przeszłości i albo się skończyły (czyli trwały przez jakiś czas) albo nadal trwają.

Przykłady:
Tę różnicę łatwo zauważyć na podstawie poniższych zdań:
- Har du noen gang vært i Spania? (Czy byłeś kiedykolwiek w Hiszpanii) - pytanie w czasie perfektum dotyczące "całej" przeszłości, a nie określonego momentu.
- Var du i Spania for to år siden? (Czy byłeś w Hiszpanii dwa lata temu) - pytanie w czasie preteritum dotyczące określonego momentu w przeszłości.
Możliwe odpowiedzi:
- Jeg har ikke vært i Spania. (Nie byłem w Hiszpanii) - zdanie w czasie perfektum mówiące o tym, że rozmówca nie był w Hiszpanii w ciągu całego życia ("całej" przeszłości).
- Jag var i Spania for tre år siden. (Byłem w Hiszpanii trzy lata temu) - zdanie w czasie preteritum mówiące o tym, że rozmówca był w Hiszpanii trzy lata temu. Odwiedziny miały miejsce w określonym momencie w przeszłości i należą już do czynności zakończonych.

Inne przykłady zdań w obu czasach:

PRETERITUM	PERFEKTUM
Vi spiste klokka tre. Zjedliśmy obiad o trzeciej.	Vi har spist. Zjedliśmy. (Nie jesteśmy już głodni).
De gikk. Oni poszli.	De har gått. Oni poszli. (Ważne jest to, że ich już tu nie ma.)
De bodde her før. Oni mieszkali tu wcześniej/kiedyś/w przeszłości. (Już nie mieszkają).	De har bood her i et år nå. Mieszkają tutaj od roku. (Obecnie też tu mieszkają.)

W czasie preteritum i perfektum używa się różnych określeń do informowania o momencie wykonania czynności:

-Dla czasu preteritum charakterystyczne jest określenie "for...siden" oznaczające "ileś czasu temu", czyli "for 2 år siden" - dwa lata temu.
Przykład zdania: Jeg var i Norge for 2 år siden. (Byłam w Norwegii dwa lata temu).
-Dla czasu perfektum charakterystyczne jest określenie "i" oznaczające "przez", czyli "i to uker" - przez dwa tygodnie.
Przykład zdania: Jeg har vært på ferie i to uker. (Byłam na wakacjach przez dwa tygodnie).

JAK ZBUDOWAĆ ZDANIE W CZASIE PRZESZŁYM PERFEKTUM?

Do utworzenia zdania w czasie perfektum potrzebny jest czasownik posiłkowy "ha" (mieć) użyty w formie osobowej czasu teraźniejszego "har". Czasownik ten umiejscowiony jest w zdaniu po podmiocie. Po czasowniku posiłkowym w czasie perfektum musi pojawić się czasownik główny zdania w odpowiedniej formie (formie czasu przeszłego perfektum nazywanej imiesłowem czasu przeszłego - partisipp perfektum).

Przykład:
- Jeg* har** vært*** i Norge i to år. (Byłam w Norwegii przez dwa lata).
*Jeg - podmiot,
**har - czasownik posiłkowy,
***vært - czasownik "być" (å være) w formie partisipp perfektum.

CZAS TERAŹNIEJSZY	CZAS PRZESZŁY PRETERITUM	CZAS PRZESZŁY PERFEKTUM
Jeg bor i Oslo.	Jeg bodde i Oslo for to år siden.	Jag har bodd i Oslo i to år.
Mieszkam w Oslo.	Mieszkałam w Oslo dwa lata temu (już nie mieszkam).	Mieszkam w Oslo od dwóch lat.

JAK STWORZYĆ FORMĘ CZASU PRZESZŁEGO PERFEKTUM?

Większość czasowników norweskich można przyporządkować do grup. Czasownik przyporządkowany do danej grupy otrzymuje w czasie przeszłym perfektum określoną końcówkę. Czasowniki, które można przyporządkować do danej grupy to czasowniki regularne. Czasowników o odmianie nieregularnej należy nauczyć się na pamięć.

Grupy czasowników regularnych są takie same jak w czasie preteritum.

GRUPY CZASOWNIKÓW REGULARNYCH W JĘZYKU NORWESKIM

GRUPA 1

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się jedną spółgłoską "d" lub "t";
- kończy się dwoma spółgłoskami - takimi samymi lub różnymi.
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "et".
Tę grupę uważa się za najliczniejszą.

GRUPA 2*

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się jedną spółgłoską;
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami (ll, mm, nn, rr);**
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami wymawianymi jako jedna (ld, lg, nd, ng).
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "t".
* W niektórych czasownikach może dojść do wymiany samogłoski na inną w czasie przeszłym.

Przykład:
- pytać - å spørre, spør (pytam), spurte (zapytałem), spurt (pytałem).
W formie czasu przeszłego w wyrazie "spurt" doszło zarówno do redukcji podwójnej spółgłoski "rr" na "r", jak i do wymiany samogłoski "ø" na "u".
** W tym przypadku w czasie przeszłym dwie spółgłoski zostają zredukowane do jednej.
Przykład:
- nazywać, nazwać - å kalle, kaller (nazywam), kalte (nazwałem), kalt (nazywałem).

GRUPA 3

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się jedną spółgłoską: "d", "v", "g";
- kończy się dwoma samogłoskami, tzw. dyftongiem: "ai", "au", "ei", "ie", "ye", "øy".
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "d"

GRUPA 4

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się samogłoską i jest jednosylabowy.
Aby utworzyć formę czasu przeszłego perfektum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "dd".

PRZYKŁADOWE CZASOWNIKI PODZIELONE NA GRUPY

	Bezokolicznik	Forma w czasie preteritum	Forma w czasie perfektum
Grupa 1	å fiske - wędkować å vaske - myć, prać å hente - przynieść, przyprowadzić å flytte - przeprowadzić się	fisket vasket hentet flyttet	fisket vasket hentet flyttet
Grupa 2	å reise - podróżować, wyjeżdżać å spise - jeść å bake - piec å kjøpe - kupować å kalle - nazywać, nazwać	reiste spiste bakte kjøpte kalte	reist spist bakt kjøpt kalt
Grupa 3	å veie - ważyć å leve - żyć å pleie - mieć w zwyczaju, opiekować się	veide levde pleide	veid levd pleid
Grupa 4	å bo - mieszkać å tro - wierzyć	bodde trodde	bodd trodd

Tabela z wybranymi czasownikami nieregularnymi znajduje się w poprzedniej lekcji.