Lekcja 38 - Czas przeszły preteritum

CZASY PRZESZŁE W JĘZYKU NORWESKIM:

preteritum,
perfektum,
plusquamperfektum.

Dzisiejsza lekcja kursu dotyczy czasu preteritum.

KIEDY UŻYWAĆ CZASU PRETERITUM?
Tego czasu używamy:

mówiąc o czynnościach, które miały miejsce w przeszłości i już się zakończyły. Nie jest istotny rezultat tych czynności, lecz moment ich wykonania. Moment ten nie zawsze jest w zdaniu określony.

Przykłady:
- Ewa kommer til Norge i 2007. (Ewa przyjechała do Norwegii w 2007r.)
- Przemek flyttet til Oslo når hun var 35 år gammel. (Przemek przeprowadził się do Norwegii kiedy miał 35 lat)
- Jeg besøkte vennen min i går. (Odwiedziłam wczoraj mojego przyjaciela.)
- Når var du i Polen? (Kiedy byłeś w Polsce?) - już nie jesteś.
- Hvor var dere i ferien? (Gdzie byliście na wakacjach?) - już wróciliście.
- Hvor lenge var du på sykehuset? (Jak długo byłeś w szpitalu?) - już nie jesteś.
- De bodde her før. (Oni mieszkali tu wcześniej) - ale już nie mieszkają.

mówiąc o sytuacjach z użyciem słowa hvis:

Przykład:
- Hvis jeg var deg, ville jeg ikke flytte. (dosłownie: Gdybym był Tobą, nie przeprowadzałbym się; Na Twoim miejscu bym się nie przeprowadzał.)

JAK ZBUDOWAĆ ZDANIE W CZASIE PRETERITUM?
Zdanie w czasie przeszłym preteritum zbudowane jest tak samo, jak zdanie w czasie teraźniejszym. Forma czasownika w czasie teraźniejszym zastępowana jest formą czasownika w czasie przeszłym:
- Jeg flytter til Norge. (Przeprowadzam się do Norwegii - teraz, obecnie) - zdanie w czasie teraźniejszym.
- Jeg flyttet til Norge i fjor. (Przeprowadziłem się do Norwegii w zeszłym roku) - zdanie w czasie preteritum.

JAK STWORZYĆ FORMĘ CZASU PRZESZŁEGO?
Większość czasowników można przyporządkować do grup. Czasownik przyporządkowany do danej grupy otrzymuje w czasie przeszłym preteritum określoną końcówkę. Czasowniki, które można przyporządkować do danej grupy to czasowniki regularne. Czasowników o odmianie nieregularnej należy nauczyć się na pamięć, przyjmują one bowiem różne nieregularne formy w czasie przeszłym preteritum.

GRUPY CZASOWNIKÓW REGULARNYCH W JĘZYKU NORWESKIM

GRUPA 1

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się jedną spółgłoską "d" lub "t";
- kończy się dwoma spółgłoskami - takimi samymi lub różnymi.
Aby utworzyć formę czasu przeszłego preteritum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "et".
Tę grupę uważa się za najliczniejszą.

GRUPA 2*

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):

- kończy się jedną spółgłoską;
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami (ll, mm, nn, rr);**
- kończy się dwoma takimi samymi spółgłoskami wymawianymi jako jedna (ld, lg, nd, ng).
Aby utworzyć formę czasu przeszłego preteritum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "te".
* W niektórych czasownikach może dojść do wymiany samogłoski na inną w czasie przeszłym.
Przykład:
- pytać - å spørre, spør (pytam), spurte (zapytałem).
W formie czasu przeszłego w wyrazie "spurte" doszło zarówno do redukcji podwójnej spółgłoski "rr" na "r", jak i do wymiany samogłoski "ø" na "u".
** W tym przypadku w czasie przeszłym dwie spółgłoski zostają zredukowane do jednej.
Przykład:
- nazywać, nazwać - å kalle, kaller (nazywam), kalte - nazwałem.

GRUPA 3

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się jedną spółgłoską: "d", "v", "g";
- kończy się dwoma samogłoskami, tzw. dyftongiem: "ai", "au", "ei", "ie", "ye", "øy".
Aby utworzyć formę czasu przeszłego preteritum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "de"

GRUPA 4

Do tej grupy zalicza się czasowniki, których temat (temat czasownika to bezokolicznik skrócony o końcówkę "-e"):
- kończy się samogłoską i jest jednosylabowy. Aby utworzyć formę czasu przeszłego preteritum należy do tematu czasownika dodać końcówkę "dde".

PRZYKŁADOWE CZASOWNIKI PODZIELONE NA GRUPY

	Bezokolicznik	Forma czasu teraźniejszego	Forma w czasie preteritum
Grupa 1	å fiske - wędkować å vaske - myć, prać å hente - przynieść, przyprowadzić å flytte - przeprowadzić się	fisker vasker henter flytter	fisket vasket hentet flyttet
Grupa 2	å reise - podróżować, wyjeżdżać å spise - jeść å bake - piec å kjøpe - kupować å kalle - nazywać, nazwać	reiser spiser baker kjøper kaller	reiste spiste bakte kjøpte kalte
Grupa 3	å veie - ważyć å gjøre - robić å leve - żyć å pleie - mieć w zwyczaju, opiekować się	veier gjør lever pleier	veide gjorde levde pleide
Grupa 4	å bo - mieszkać å tro - wierzyć å ha - mieć	bor tror har	bodde trodde hadde

OZNACZENIA GRUP W SŁOWNIKACH

Jeśli w słowniku nie są podane formy czasownika w czasie przeszłym, to przy podstawowej formie czasownika mogą znaleźć się oznaczenia v1, v2, v3, v4 odpowiadające grupie 1, 2, 3 i 4. Te oznaczenia informują według reguł której grupy należy odmieniać czasownik w czasie przeszłym.

WSKAZÓWKA DO NAUKI

Oprócz czasu preteritum w języku norweskim używa się czasu przeszłego perfektum. W tym czasie czasowniki również dzieli się na takie same grupy, co w omawianym w tej lekcji czasie preteritum. Oznacza to, że oprócz formy czasu preteritum trzeba będzie nauczyć się również formy czasu perfektum. W czasownikach regularnych jest to stosunkowo łatwe, jednak przy czasownikach nieregularnych trzeba będzie uczyć się już dwóch różnych form czasownika w czasie przeszłym. Wiele osób nauczających, jak i tych uczących się języka norweskiego radzi, aby zapamiętywać czasowniki grupami, jednak z pominięciem formy w czasie teraźniejszym (ze względu na to, że w większości przypadków czasowniki w czasie teraźniejszym przyjmują regularną formę). Czyli ucząc się danego słowa najlepiej od razu zapamiętywać jego formę w bezokoliczniku, czasie przeszłym preteritum oraz w czasie przeszłym perfektum.

Przykłady:
być - å være, var, vært.
przyjść - å komme, kom, kommet.
mieć - å ha, hadde, hatt.

Czas przeszły perfektum zostanie bliżej zaprezentowany i omówiony w innej lekcji naszego kursu. W lekcji tej czasowniki w tabelach podane będą w trzech formach: bezokoliczniku, czasie przeszłym preteritum oraz w czasie przeszłym perfektum.

WYBRANE CZASOWNIKI NIEREGULARNE:*

Polskie znaczenie	Bezokolicznik	Forma w czasie preteritum	Forma w czasie perfektum
biegać	å løpe	løp	løpt
być	å være	var	vært
dawać	å gi	gav	gitt
dorastać	å oppdra	oppdro	oppdrat
dostać, móc, być zmuszonym	å få	fikk	fått
dotykać, brać	å ta	tok	tatt
jechać, ciągnąć	å dra	dro	dratt
kroić	å skjære	skar	skåret
lać, pokonać, ścinać	å slå	slo	slått
leżeć	å ligge	lå	ligget
mówić	å si	sa	sagt
patrzeć	å se	så	sett
pić	å drikke	drakk	drukket
pisać	å skrive	skrev	skrevet
płakać	å gråte	gråt	grått
położyć, złożyć, ułożyć	å legge	la	lagt
pomóc	å hjelpe	hjalp	hjulpet
powtórzyć	å gjenta	gjentok	gjentatt
przejmować	å overta	overtok	overtatt
przyjść, przyjechać, przybyć	å komme	kom	kommet
robić, trzymać	å holde	holdt	holdt
rozumieć	å forstå	forstod	forstått
siedzieć, pasować	å sitte	satt	sittet
spać	å sove	sov	sovet
spaść, upaść	å falle	falt	falt
stać	å stå	stod	stått
stać się, zostać, być	å bli	ble	blitt
śmiać się	å le	lo	ledd
śpiewać	å synge	sang	sunget
trafić, spotkać	å treffe	traff	truffet
wypuścić, uwolnić	å slippe	slapp	sluppet
zamarznąć, marznąć	å fryse	frøs	frosset
zaprosić, prosić, modlić się	å be	bad	bedt
złamać	å brekke	brakk	brukket
znaleźć	å finne	fant	funnet

*W ostatniej kolumnie podana jest forma czasu przeszłego perfektum, omawianego w innej lekcji. Podajemy ją, aby ucząc się nieregularnych form można już było skorzystać z naszej wskazówki i zapamiętywać formy czasowników w obu czasach przeszłych.